Agriculture Land भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये कोणत्या 16 प्रकारच्या जमिनी येतात? कोणत्या जमिनींचं वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करता येते?

Agriculture Land : सातबारा उताऱ्यावर नमूद असलेली भूधारणा पद्धती शेतकरी व जमीनधारकांसाठी महत्त्वाची असते. मात्र, भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये येणाऱ्या जमिनींबाबत अनेकांना संभ्रम असतो. या लेखात आपण भूधारणा प्रकार, भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये येणाऱ्या जमिनींचे स्वरूप, तसेच काही जमिनी वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करता येतात का? याची सविस्तर माहिती पाहूया. Agriculture Land

राज्यातील भूधारणा प्रकार

महाराष्ट्रात (Agriculture Land) भूधारणा पद्धती चार प्रमुख गटांत विभागल्या जातात:

1. भोगवटादार वर्ग-1 पद्धत 
   या पद्धतीमध्ये अशा जमिनी येतात, त्या जमिनींवर कोणतेही सरकारी निर्बंध नसतात. कारण की, शेतकरीच या जमिनीचा मालक असतो त्यामुळे तो त्याच्या स्वेच्छेने विक्री करू शकतो.
2. भोगवटादार वर्ग-2 पद्धत 
   या जमिनींवर सरकारी नियंत्रण असते. मालकाने जर ही जमीन हस्तांतरित करायची असेल, तर त्यासाठी प्रशासनाची परवानगी आवश्यक असते. या जमिनींना “प्रतिबंधित” किंवा “नियंत्रित” जमिनी असेही संबोधले जाते.
3. शासकीय पट्टेदार जमीन
   ही जमीन सरकारच्या मालकीची असून, ती विशिष्ट कालावधीसाठी म्हणजेच 10, 30, 50 किंवा 99 वर्षांसाठी भाडेपट्टीवर दिली जाते.
4. महाराष्ट्र शासनाची जमीन
   चौथ्या प्रकारच्या ‘ जमिनी पूर्ण पणे सरकारी मालकीच्या असतात. शासन विविध प्रकल्पांसाठी किंवा सार्वजनिक वापरासाठी या जमिनी राखून ठेवते.

हे वाचा : बियर किंवा दारुचे दुकान चालकांना दणका; राज्य सरकारने घेतला मोठा निर्णय !

भोगवटादार वर्ग-2 मधील 16 प्रकारच्या जमिनी

भोगवटादार वर्ग-2 प्रकारातील जमिनी स्वतंत्रपणे विकता येऊ शकत नाहीत. या जमिनी स्थानिक महसूल प्रशासनाच्या मंजुरीनेच हस्तांतरित करता येतात. या जमिनींची माहिती गाव नमुना 1 (क) मध्ये नोंद असते. खालील 16 प्रकारच्या जमिनी भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये मोडतात ते पाहूया. Agriculture Land

वर्ग-2 च्या जमिनींचे 16 प्रकार

राज्य सरकारने 17 मार्च 2012 रोजीच्या शासन निर्णयानुसार, भोगवटादार वर्ग – 2 जमिनीच्या अधिकृत हस्तारणास कुठेतरी आळा बसावा या दृष्टीने महसूल नियम पुस्तिकेच्या खंड 4 मधील गाव नमुना एक (1) मध्ये सुधारणा केली आहे .यासोबतच सरकारने भोगवटादार वर्ग- 2 च्या जमिनीची एकूण 14 प्रकारांमध्ये वर्गवारी केली आहे .यानंतर 15 मार्च 2021 रोजी शासनाने शासन निर्णयाद्वारे 2 प्रकारच्या जमिनी यामध्ये समाविष्ट केल्या आहेत .Agriculture Land

अशाप्रकारे भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये एकूण 16 प्रकारच्या जमिनीचा समावेश होतो . तर आपण पाहूया जमिनी कोणकोणते आहेत आणि त्याची नोंद गाव मुन्यात कोठे असते खालील प्रमाणे पाहूया .

• मुंबई कुळ कायदा 1948 अंतर्गत विक्री झालेल्या जमिनी- 1 क (1)
• वेगवेगळ्या इनाम व वतन जमिनी (देवस्थान जमिनी वगळून) – 1 क (2)
• शासन योजनांद्वारे भूमीहीन शेतकऱ्यांना वाटप केलेल्या जमिनी – 1 क (3)
  गृह निर्माण संस्था व औद्योगिक अस्थापना, शैक्षणिक संस्था, विशेष वसाहत प्रकल्प उपयोगासाठी दिलेल्या जमिनी – 1 क (4)
• सिलिंग कायदा म्हणजेच महाराष्ट्र शेतजमीन कमाल धारणा अधिनियम, 1961 अंतर्गत वाटप केलेल्या जमिनी – 1 क (5)
• महानगरपालिका व ग्रामपंचायतींना राखीव ठेवलेल्या जमिनी (गुरचरण, सार्वजनिक वापर इत्यादीसाठी)- 1 क (6)
• देवस्थान इनाम जमिनी- 1 क (7)
• आदिवासी खातेदारांच्या जमिनी– 1 क (8)
• पुनर्वसन योजनेअंतर्गत प्रदान केलेल्या जमिनी- 1 क (9)
• भाडेपट्टीवर दिलेल्या शासकीय जमिनी- 1 क (10)
• भूदान व ग्रामदान अंतर्गत दिलेल्या जमिनी- 1 क (11)
• खाजगी वन संपादन कायद्यानुसार चौकशीसाठी प्रलंबित असलेल्या जमिनी-1 क (12)
• भूमीधारी हक्कांनुसार प्राप्त जमिनी – 1 क (13)
• सिलिंग कायद्यानुसार अधिक धारण करण्यास सूट दिलेल्या जमिनी- 1 क (14).
• भूसंपादन कायद्यानुसार संपादित केलेल्या जमिनी– 1 क (15)
• वक्फ जमिनी – एक क (16)

कोणत्या जमिनी वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येत नाहीत?

भोगवटादार वर्ग-2 मधील 16 जमिनी आहेत त्यापैकी वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येत नाहीत. महसूल तज्ज्ञांच्या मते, खालील जमिनी कायमस्वरूपी प्रतिबंधित असतात:

• सिलिंगच्या जमिनी वर्ग-1 करण्याची अजून तरी अंशी कायद्यात तरतूद नाही.
• महापालिका किंवा नगरपरिषदांच्या विकास आराखड्यात समाविष्ट असलेल्या जमिनी वर्ग-1 मध्ये रुपांतर होत नाही.
• देवस्थान इनाम जमिनी
• आदिवासी खातेदारांच्या जमिनी
• खाजगी वन संपादन कायद्यांतर्गत असलेल्या जमिनी
• जास्तीच्या जमिनींसाठी दिलेली सूट असलेल्या जमिनी
• भूसंपादन अधिनियमान्वये संपादित केलेल्या जमिनी आणि
• वक्फ जमिनी

निष्कर्ष

भोगवटादार वर्ग-2 अंतर्गत असलेल्या जमिनींचे हस्तांतरण सहजपणे करता येत नाही. शासनाने अशा जमिनींवर विशिष्ट निर्बंध लागू केले आहेत. काही जमिनींचे वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करता येऊ शकते, परंतु अनेक जमिनी कायमस्वरूपी भोगवटादार वर्ग-2 मध्येच राहतात. त्यामुळे अशा जमिनींच्या खरेदी-विक्रीपूर्वी सर्व कायदेशीर अटी तपासून घेणे गरजेचे आहे. Agriculture Land