PM Vishvakarma Yojana : केंद्र सरकारने देशातील पारंपरिक कारागीर आणि हस्त-कलाकारांना आर्थिक व व्यावसायिक सहाय्य देण्यासाठी महत्त्वाकांक्षी ‘पीएम विश्वकर्मा योजना 2024’ (PM Vishwakarma Yojana 2024) सुरू केली आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश, गुरु-शिष्य परंपरेतून चालत आलेली कौशल्ये जपून त्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाची जोड देऊन जागतिक बाजारपेठेशी जोडणे हा आहे. या योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया 17 सप्टेंबरपासून सुरू झाली असून, यातून कारागिरांना ₹15,000 चे टूलकिट अनुदान, कमी व्याजदरात कर्ज आणि कौशल्य विकासाचे प्रशिक्षण असे अनेक महत्त्वपूर्ण लाभ मिळणार आहेत.PM Vishvakarma Yojana
योजनेचा उद्देश आणि महत्त्व
भारत हा पारंपरिक कला आणि हस्तकलेचा एक मोठा वारसा लाभलेला देश आहे. सुतार, लोहार, कुंभार, सोनार, शिंपी यांसारखे अनेक पारंपरिक कारागीर पिढ्यानपिढ्या आपापली कौशल्ये जपत आले आहेत. मात्र, आधुनिक काळात त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. जुन्या पद्धती, भांडवलाची कमतरता आणि बाजाराच्या अभावामुळे अनेकवेळा त्यांचे व्यवसाय अडचणीत येतात. ‘पीएम विश्वकर्मा योजना’ याच अडचणींवर मात करून या कारागिरांना सक्षम बनवण्यासाठी तयार करण्यात आली आहे. या योजनेमुळे केवळ त्यांचे पारंपरिक व्यवसाय टिकून राहणार नाहीत, तर त्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाची जोड मिळाल्याने ते जागतिक स्तरावर स्पर्धा करू शकतील.PM Vishvakarma Yojana
कोण घेऊ शकते या योजनेचा लाभ?
पीएम विश्वकर्मा योजनेत एकूण 18 पारंपरिक व्यवसायांचा समावेश करण्यात आला आहे. या व्यवसायांशी संबंधित कारागीर या योजनेसाठी अर्ज करू शकतात. यात खालील प्रमुख व्यवसाय समाविष्ट आहेत:PM Vishvakarma Yojana
- सुतार: लाकडी वस्तू बनवणारे
- होडी बांधणी कारागीर: बोटींची निर्मिती करणारे
- चिलखत बनवणारे: पारंपारिक शस्त्रे किंवा चिलखत बनवणारे
- लोहार: लोखंडी वस्तूंचे काम करणारे
- हातोडी आणि अवजार संच बनवणारे: विविध अवजारे आणि साधने बनवणारे
- कुलूप बनवणारे: पारंपरिक कुलुपे बनवणारे
- सोनार: सोने आणि चांदीचे दागिने बनवणारे
- कुंभार: मातीची भांडी आणि वस्तू बनवणारे
- शिल्पकार: मूर्तिकार, दगडी कोरीव काम करणारे
- पाथरवट: दगड फोडणारे
- चर्मकार: पादत्राणे (चप्पल, बूट) बनवणारे
- मेस्त्री: गवंडी काम करणारे
- टोपल्या/चटया/झाडू/कॉयर साहित्य कारागीर: नारळाच्या शेंडीपासून किंवा इतर नैसर्गिक साहित्यापासून वस्तू बनवणारे
- बाहुल्या आणि खेळणी (पारंपरिक) बनवणारे: लाकडी किंवा इतर पारंपरिक सामग्रीपासून खेळणी बनवणारे
- न्हावी (केश कर्तनकार): पारंपरिक पद्धतीने केस कापण्याचे काम करणारे
- फुलांचे हार बनवणारे कारागीर: फुलांपासून हार किंवा इतर सजावटीच्या वस्तू बनवणारे
- परीट (धोबी): कपडे धुण्याचे आणि इस्त्री करण्याचे काम करणारे
- शिंपी: कपडे शिवणारे
- मासेमारीचे जाळे विणणारे: मासे पकडण्यासाठी जाळे विणणारे
योजनेच्या लाभासाठी पात्रता निकष
या (PM Vishvakarma Yojana) योजनेचा लाभ घेण्यासाठी अर्जदाराने काही अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- भारतीय नागरिकत्व: अर्जदार हा भारताचा नागरिक असावा.
- वयाची अट: अर्जदाराचे वय 18 वर्षांपेक्षा जास्त आणि 50 वर्षांपेक्षा कमी असावे.
- व्यावसायिक संबंध: अर्जदार वर नमूद केलेल्या 18 पारंपरिक व्यवसायांपैकी एकाशी संबंधित असावा.
- प्रमाणपत्र (आवश्यक नाही): योजनेचा लाभ घेण्यासाठी मान्यताप्राप्त संस्थेचे संबंधित ट्रेडचे प्रमाणपत्र असणे बंधनकारक नाही, परंतु जर असेल तर ते फायद्याचे ठरू शकते. पारंपरिक कौशल्य आणि अनुभव हा महत्त्वाचा निकष आहे.PM Vishvakarma Yojana
पीएम विश्वकर्मा योजनेअंतर्गत मिळणारे लाभ
या (PM Vishvakarma Yojana) योजनेमुळे कारागिरांना अनेक महत्त्वाचे फायदे मिळतात, ज्यामुळे त्यांच्या व्यवसायाला नवी दिशा मिळते:
- ओळख आणि प्रमाणपत्र: पात्र कारागिरांना ‘पीएम विश्वकर्मा प्रमाणपत्र’ आणि ओळखपत्र दिले जाते, ज्यामुळे त्यांना अधिकृत ओळख मिळते.
- आर्थिक सहाय्य (कर्ज):
- पहिला टप्पा: 5% सवलतीच्या व्याजदराने ₹1 लाख पर्यंतचे कर्ज दिले जाते. या कर्जाची परतफेडीची मुदत 18 महिने आहे.
- दुसरा टप्पा: पहिला टप्पा यशस्वीरित्या पूर्ण केल्यानंतर, 5% सवलतीच्या व्याजदराने ₹2 लाख पर्यंतचे कर्ज दिले जाते. याची परतफेडीची मुदत 30 महिने आहे.
- कौशल्य विकास प्रशिक्षण: योजनेअंतर्गत कारागिरांना त्यांच्या कौशल्यात सुधारणा करण्यासाठी प्रशिक्षण दिले जाते. यात 5 दिवसांचे मूलभूत प्रशिक्षण आणि 15 दिवसांचे प्रगत प्रशिक्षण समाविष्ट आहे. या प्रशिक्षणादरम्यान, दररोज ₹500 मानधन दिले जाते, जेणेकरून प्रशिक्षणादरम्यान त्यांच्या उदरनिर्वाहाची सोय होईल.
- टूलकिटसाठी प्रोत्साहन: प्रशिक्षण यशस्वीरित्या पूर्ण केल्यावर नवीन आणि आधुनिक साधने खरेदी करण्यासाठी ₹15,000 ची रक्कम दिली जाते. ही रक्कम थेट कारागिराच्या बँक खात्यात जमा केली जाते, ज्यामुळे त्यांना आपल्या व्यवसायासाठी आवश्यक असलेली साधने खरेदी करता येतात.
- डिजिटल व्यवहारांसाठी प्रोत्साहन: डिजिटल व्यवहारांना चालना देण्यासाठी सरकार प्रोत्साहन देत आहे. दरमहा 100 व्यवहारांसाठी, प्रति व्यवहार ₹1 प्रोत्साहनपर दिले जाते. यामुळे कारागिरांना डिजिटल व्यवहारांकडे वळण्यास प्रोत्साहन मिळते.
- विपणन सहाय्य (Marketing Support): कारागिरांनी तयार केलेल्या उत्पादनांना योग्य बाजारपेठ मिळावी यासाठी योजना मदत करते. यात ब्रँडिंग, जाहिरात, गुणवत्ता प्रमाणपत्र आणि इतर विपणन क्रियाकलापांसाठी सहाय्य केले जाते. यामुळे कारागिरांना त्यांची उत्पादने मोठ्या बाजारपेठेत विकण्याची संधी मिळते.PM Vishvakarma Yojana
ऑनलाइन अर्ज करण्याची प्रक्रिया
या योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया सोपी असून, तुम्ही तुमच्या जवळच्या कोणत्याही कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) द्वारे अर्ज करू शकता:
- आधार आणि मोबाईल नंबर सत्यापन: सर्वप्रथम, तुम्हाला तुमच्या जवळच्या CSC वर जाऊन तुमचा आधार कार्ड क्रमांक आणि मोबाईल नंबर सत्यापित करावा लागेल. ही प्रक्रिया सुरक्षित आणि गोपनीय असते.
- कारीगर नोंदणी: एकदा सत्यापन पूर्ण झाल्यावर, CSC द्वारे तुमची कारीगर म्हणून नोंदणी केली जाते.
- अर्ज फॉर्म भरणे: तुम्हाला तुमची सर्व वैयक्तिक आणि व्यावसायिक माहिती तसेच आवश्यक कागदपत्रांच्या स्कॅन केलेल्या प्रती CSC केंद्रात जमा कराव्या लागतील. यात तुमचे आधार कार्ड, बँक पासबुक, व्यवसायाशी संबंधित माहिती इत्यादींचा समावेश असू शकतो.
- माहितीचे सत्यापन: तुम्ही भरलेल्या अर्जातील माहिती ग्रामपंचायत किंवा शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थेद्वारे (Urban Local Body) सत्यापित केली जाते. हे सत्यापन माहितीची सत्यता पडताळण्यासाठी केले जाते.
- प्रशिक्षण आणि प्रमाणपत्र: अर्ज स्वीकारल्यानंतर, तुम्हाला कौशल्य विकासाचे प्रशिक्षण दिले जाते. प्रशिक्षण यशस्वीरित्या पूर्ण केल्यावर तुम्हाला ‘पीएम विश्वकर्मा डिजिटल आयडी’ आणि प्रमाणपत्र मिळेल.
- कर्जासाठी अर्ज: प्रशिक्षण आणि प्रमाणपत्र मिळाल्यानंतर तुम्ही योजनेअंतर्गत व्यावसायिक कर्जासाठी अर्ज करू शकता.
या योजनेबद्दल अधिक माहितीसाठी तुम्ही अधिकृत वेबसाइट pmvishwakarma.gov.in ला भेट देऊ शकता. ‘पीएम विश्वकर्मा योजना’ ही पारंपरिक कारागिरांसाठी एक सुवर्णसंधी असून, या योजनेमुळे ते आत्मनिर्भर होऊन देशाच्या विकासात सक्रिय योगदान देऊ शकतील.PM Vishvakarma Yojana