Farmer New Yojana : केंद्र सरकारने दिवाळीपूर्वी देशातील शेतकऱ्यांसाठी एक मोठी भेट दिली आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी समाजवादी नेते जयप्रकाश नारायण यांच्या जयंतीनिमित्त, ११ ऑक्टोबर २०२५ रोजी कृषी क्षेत्रासाठी दोन मोठ्या आणि महत्त्वाकांक्षी योजनांचा शुभारंभ केला आहे. ‘डाळ स्वावलंबन अभियान’ आणि ‘प्रधानमंत्री धान्य कृषी योजना’ या नावांनी ओळखल्या जाणाऱ्या या दोन्ही योजनांचा एकूण खर्च ₹३५,४४० कोटी इतका आहे.
या योजनांचा मुख्य उद्देश भारताला डाळ उत्पादनात आत्मनिर्भर बनवणे आणि कृषी क्षेत्रातील कामगिरीत मागे पडलेल्या जिल्ह्यांचे पुनरुत्थान करणे हा आहे. केंद्र सरकारने आधीच मंजुरी दिलेल्या या दोन्ही योजना आगामी रब्बी हंगामापासून २०२३-३१ पर्यंत कार्यान्वित राहणार आहेत.
१. ‘डाळ स्वावलंबन अभियान’ (एकूण खर्च: ₹११,४४० कोटी)
या योजनेचे मुख्य लक्ष देशातील डाळींचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात वाढवण्यावर आहे.
- उद्देश: डाळींच्या उत्पादनात वाढ करून देशाचे आयात अवलंबित्व (इतर देशांवर असलेले अवलंबित्व) कमी करणे आणि देशाला डाळ उत्पादनात पूर्णपणे आत्मनिर्भर बनवणे.
- लक्ष्य: सध्याचे डाळींचे उत्पादन २५.२३८ दशलक्ष टनांवरून २०२३-३१ पर्यंत ३५ दशलक्ष टनांपर्यंत वाढवण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे.
- लाभ: या योजनेमुळे डाळ पिकवणाऱ्या शेतकऱ्यांना अधिक प्रोत्साहन मिळेल आणि देशातील डाळींची गरज भागवता येईल.
२. ‘प्रधानमंत्री धान्य कृषी योजना’ (एकूण खर्च: ₹२४,००० कोटी)
ही दुसरी मोठी योजना कृषी क्षेत्रातील दुर्लक्षित जिल्ह्यांवर विशेष लक्ष केंद्रित करणार आहे.
- लक्ष्य: देशभरातील १०० कमी कामगिरी करणाऱ्या कृषी जिल्ह्यांमध्ये मोठे बदल (Revitalization) घडवून आणणे.
- फोकस क्षेत्रे:
- या जिल्ह्यांमधील शेतीत उत्पादकता वाढवणे.
- शेतकऱ्यांना विविध पिके घेण्यासाठी (पीक विविधीकरण) प्रोत्साहन देणे.
- सिंचन (पाणीपुरवठा) आणि धान्य साठवणुकीच्या (Storage) सुविधा सुधारणे.
- निवडक १०० जिल्ह्यांमध्ये शेतकऱ्यांसाठी कर्जाची सहज उपलब्धता सुनिश्चित करणे.
- लाभ: यामुळे कृषी विकासात मागे राहिलेल्या १०० जिल्ह्यांतील शेतकऱ्यांच्या आर्थिक परिस्थितीत सुधारणा होण्यास मदत होईल.
कृषी क्षेत्रातील Farmer New Yojana इतर महत्त्वाच्या प्रकल्पांचे उद्घाटन
या दोन योजनांच्या शुभारंभप्रसंगी पंतप्रधान मोदींनी एकूण ₹५,४५० कोटी किमतीच्या विविध कृषी, पशुपालन, मत्स्य आणि अन्नप्रक्रिया प्रकल्पांचे उद्घाटन आणि भूमिपूजनही केले.
- पशुपालन आणि मत्स्यपालन: बंगळुरू आणि जम्मू-कश्मीरमध्ये कृत्रिम गर्भाधान प्रशिक्षण केंद्र, अमरेली आणि बनास येथे उत्कृष्टता केंद्र, असममध्ये राष्ट्रीय गोकुल मिशनअंतर्गत आयव्हीएफ प्रयोगशाळा आणि तेजपूर येथे मत्स्य संपदा योजनेअंतर्गत फिश फीड प्लांटसारख्या महत्त्वाच्या सुविधांचा यात समावेश आहे.
- अन्नप्रक्रिया: मेहसाणा, इंदूर आणि भीलवाडा येथे दूध पावडर संयंत्रांचे उद्घाटन करण्यात आले.
या व्यतिरिक्त, सुमारे ₹८१५ कोटी किमतीच्या नव्या प्रकल्पांचे भूमिपूजनही करण्यात आले.
निष्कर्ष:
केंद्र सरकारने सुरू केलेल्या या दोन महत्त्वाकांक्षी योजना शेतकऱ्यांच्या आर्थिक समृद्धीला आणि देशाच्या कृषी क्षेत्राच्या शाश्वत (कायमस्वरूपी) विकासाला मोठा हातभार लावतील, असा विश्वास व्यक्त केला जात आहे. विशेषतः डाळींमध्ये आत्मनिर्भर होण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.