vairan bank वैरण बँक: पशुपालकांसाठी नवा क्रांतिकारी उपक्रम.

vairan bank .वैरण बँक : पशुपालन हा ग्रामीण भागातील कुटुंबांच्या उपजीविकेचा महत्त्वाचा स्रोत आहे. दूध, गोमांस, शेणखत, आणि इतर उत्पादने यांच्या माध्यमातून ग्रामीण अर्थव्यवस्था बळकट होण्यास मदत होते. मात्र, या व्यवसायातील एक महत्त्वाची अडचण म्हणजे चारा आणि वैरणीची उपलब्धता. दिवसेंदिवस चाऱ्याचा तुटवडा वाढत असल्याने पशुपालनावर त्याचे प्रतिकूल परिणाम होत आहेत. अशा परिस्थितीत केंद्र सरकारने वैरण बँक हा उपक्रम सुरू केला असून, पशुपालकांसाठी हा एक महत्त्वाचा आधार ठरला आहे. महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यात गौ अॅग्रीटेक संस्थेने हा उपक्रम प्रभावीपणे राबवून पशुपालन क्षेत्रात नवा आदर्श निर्माण केला आहे.

vairan bank वैरणीचे महत्त्व आणि समस्या

जनावरांच्या आहारात वैरणीला विशेष महत्त्व आहे. सकस वैरणमुळे जनावरांचे आरोग्य चांगले राहते, त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते आणि दुधाचा दर्जा सुधारतो. मात्र, चाऱ्याच्या वाढत्या किंमती आणि उत्पादनातील तुटवडा यामुळे पशुपालकांना मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागतो.

देशातील चाऱ्याच्या उपलब्धतेबाबतची स्थिती पाहता, १४ टक्के हिरव्या चाऱ्याची व २३ टक्के कोरड्या चाऱ्याची कमतरता असल्याचे आढळते. यावर उपाय म्हणून, कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाने राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळाला चारा प्लस मॉडेल अंतर्गत १०० चाराभिमुख फार्मर्स प्रोड्युसर्स ऑर्गनायझेशन (एफपीओ) तयार करण्यास मान्यता दिली असल्याचे सांगितले होते.

vairan bank चाऱ्याच्या अभावामुळे दूध उत्पादन कमी होत आहे, तर पशुखाद्याच्या वाढत्या खर्चामुळे ग्रामीण कुटुंबांचे आर्थिक गणित बिघडत आहे. दुसऱ्या बाजूला दुधाची मागणी वाढतच आहे. मागणी वाढून पुरवठा कमी झाल्याने बाजारात बनावट दूध येऊ लागले आहे. ते घातक रसायनापासून बनवले असल्याने त्याचा मानवी शरीरावर दृष्य परिणाम होत आहे. त्यामुळे कर्करोगासारख्या विकारांना निमंत्रण मिळत आहे. या संभाव्य धोकादायक परिस्थितीवर नियंत्रण करण्यासाठी केंद्र सरकारने काही महत्त्वाचे पाऊल उचलले आहे.  केंद्र सरकारने याबाबत देशभरात सर्वेक्षण केले असता, दूध उत्पादनवाढीसाठी वैरणीवर काम करण्याची गरज असल्याचे निदर्शनास आले.

हे वाक : महाराष्ट्राचे नवीन सरकार शपथविधीची निमंत्रण पत्रिका जारी, कोण कोण शपथ घेणार?

वैरण बँकेची संकल्पना

वैरण बँक ही संकल्पना म्हणजे जनावरांसाठी आवश्यक असणाऱ्या चाऱ्याचे उत्पादन, प्रक्रिया, साठवणूक, आणि वितरण यांची सुसंघटित व्यवस्था. कोल्हापूर जिल्ह्यातील गौ अॅग्रीटेक कोल्हापूर वैरण उत्पादक कंपनी ही या क्षेत्रातील महत्त्वाची संस्था असून, ती गोकुळ दूध संघाच्या मार्गदर्शनाखाली कार्यरत आहे. या संस्थेचे उद्दिष्ट म्हणजे जिल्ह्यातील पशुपालकांना दर्जेदार आणि परवडणाऱ्या दरात चारा उपलब्ध करून देणे.

vairan bank हिरव्या वैरणीचे उत्पादन

गौ अॅग्रीटेकने मका पिकाच्या माध्यमातून सायलेज (मूरघास) उत्पादनावर भर दिला आहे. या प्रक्रियेमध्ये शेतकऱ्यांना मका बियाणे अनुदानावर दिले जाते. मका लागवडीपासून ते पीक कापणीपर्यंत सर्व मार्गदर्शन पुरवले जाते.

मकाचारा खरेदीसाठी शेतकऱ्यांशी करार केला जातो, ज्यामध्ये त्यांना २५०० रुपये प्रतिटन हमीभावाने करण्यास सुरुवात केली आहे. मक्याच्या पिकासाठी लागणाऱ्या खते, कीटकनाशके, आणि इतर आवश्यक सामग्रीसाठी सवलती उपलब्ध करून दिल्या जातात. या उपक्रमामुळे शेतकऱ्यांनाही मक्याच्या माध्यमातून तीन महिन्यांत चांगले उत्पन्न मिळेल .

सायलेज निर्मिती प्रक्रिया

vairan bank शेतकऱ्यांकडून खरेदी केलेला मका कापून, कुट्टी करून तो सायलेज बेलर मशिनद्वारे गठ्ठा स्वरूपात पॅक केला जातो. ६० व १०० किलो वजनाच्या सायलेज गठ्ठ्यांचा मूरघास (सायलेज) गठ्ठा स्वरूपात बनवला जातो. तो योग्य दरात जिल्हाभरातील पशुपालकांना पुरवला जातो. सदर मुरघास दर महिन्याला पुरवठ्याचा मार्ग तयार करून प्रत्येक गावात पोहोच करण्याचा प्रयत्न आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना आता थंडीत पावसात दररोज उसाचे वाडी, उसाचा पाला, नदीचे गवत, शेतातील वैरण, आणण्यासाठी कष्ट घेण्याची गरज पडणार नाही. सायलेज हा चारा वर्षभर ताज्या स्वरूपात राहतो आणि जनावरांना सहज खाण्यासाठी सोयीस्कर ठरतो.

सुक्या चाऱ्याची उपलब्धता

सायलेजशिवाय, तूरकाड, हरभरा काड, गहूकाड, वाळकी वैरण, आणि कडबाकुट्टी यांसारख्या वाळक्या चाऱ्यांचाही पुरवठा जिल्ह्यातील पशुपालकांच्या मागणीप्रमाणे प्रत्येक गावात योग्य दरात पोहोच करण्याचा संकल्प गौ अॅग्रीटेक कोल्हापूर वैरणउत्पादक कंपनीने केला असून, हे कार्य जोमाने सुरू झाले आहे .

पशुपालकांसाठी लाभ

vairan bank वैरण बँक उपक्रमामुळे पशुपालकांना अनेक फायदे मिळणार आहेत:

• खर्चात बचत: वैरण सवलतीच्या दरात मिळाल्याने पशुपालकांचा आर्थिक ताण कमी होणार आहे.
• उत्पादनवाढ: सकस वैरणेमुळे दुधाचे उत्पादन आणि गुणवत्ता दोन्ही सुधारना होणार आहेत.
• ताणतणाव कमी: सायलेज आणि वाळक्या वैरणीच्या उपलब्धतेमुळे दररोज चारा आणण्याच्या कष्टातून शेतकऱ्याची सुटका होत आहे.
• पशुधनाचे आरोग्य: सकस चाऱ्यामुळे जनावरांच्या आरोग्यात सुधारणा होणार आहे.

दूध व्यवसायातील बदल

गौ अॅग्रीटेकने वैरण उत्पादन कंपनीच्या माध्यमातून दूध व्यवसायासाठी आवश्यक लागणाऱ्या वस्तू उपलब्ध करून देण्याचा उद्देश आहे.

• वासरांना दूध पाजण्यासाठी बाटल्या
• शेण भरण्यासाठी सुपल्या
• मिल्किंग मशिन
• गाई-म्हशींसाठी सेन्सर टॅग
• गाई-म्हशी धुण्यासाठी ब्रश

हे सर्व साहित्य एका छताखाली मॉलच्या माध्यमातून उपलब्ध करून देण्याची योजना आहे. यामुळे दूध व्यवसाय अधिक सोपा आणि आधुनिक बननार आहे.

देशभरातील वैरण उत्पादक कंपन्या

केंद्र सरकारच्या मदतीने देशभरात शंभर वैरण उत्पादक कंपन्या स्थापन स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला आहे. पुणे जिल्हा दूध संघ -कात्रज, बारामती दूध संघ, राजाराम बापू दूध संघ-इस्लामपूर, विलासराव देशमुख कृषी विज्ञान केंद्र-लातूर व कोल्हापूर जिल्हा दूध उत्पादक संघ गोकुळ अशा महाराष्ट्र मध्ये 5 वैरण कंपन्या स्थापन झाले आहेत. गोकुळ दूध संघाच्या माध्यमातून शिंदेवाडी (ता .कागल) येथे स्थापन झालेली गौ अॅग्रीटेक कोल्हापूर वैरणउत्पादक कंपनी ही होय. या कंपनीचा लाभ जास्तीत जास्त कोल्हापूर जिल्ह्याला होऊ लागला आहे .

गौ अॅग्रीटेक कोल्हापूर ही कंपनी देशातील दुसऱ्या क्रमांकाची वैरण उत्पादक कंपनी ठरली आहे. तिच्या यशाचे श्रेय गोकुळचे अध्यक्ष अरुण डोंगळे आणि एनडीडीबीच्या सहकार्याला दिले जाते.

सायलेज व सुक्या चाऱ्याचे महत्त्व

सायलेज (मूरघास) आणि सुक्या चाऱ्यामुळे जनावरांना आवश्यक पोषणमूल्ये सहज मिळतात. टीएमआर (टोटल मिक्स राशन) या पद्धतीने वैरणे तयार करून त्यात सायलेज , सुका चारा, पशुखाद्या, खनिजे, मीठ, आणि इतर पोषणमूल्ये मिसळली जातात. यामुळे पशुपालकांचा चाऱ्याच्या साठवणुकीवरील खर्च कमी होतो.

vairan bank वैरण बँकेचा भविष्यातील मार्ग

गौ अॅग्रीटेकने सायलेज उत्पादनासोबत इतर उपक्रम राबवण्याची योजना आखली आहे. यामध्ये:

• चाऱ्याचे उत्पादन वाढवण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर
• वैरणीची गुणवत्ता तपासण्यासाठी प्रयोगशाळा
• दूध व्यवसायासाठी लागणाऱ्या सर्व साहित्याचा एकच छताखाली मॉल

निष्कर्ष

vairan bank वैरण बँक हा उपक्रम म्हणजे पशुपालन क्षेत्रासाठी क्रांतिकारी बदल आहे. या माध्यमातून पशुपालकांना सकस आणि स्वस्त वैरण उपलब्ध होत आहे, ज्यामुळे दूध व्यवसाय अधिक फायदेशीर ठरत आहे. गौ अॅग्रीटेकच्या यशाने संपूर्ण देशासाठी एक आदर्श घालून दिला आहे. (vairan bank) वैरण बँकेमुळे पशुपालकांचा व्यवसाय अधिक सोपा, स्मार्ट, आणि नफ्यात येणारा ठरत आहे.वैरण बँक